2.3.2. Mity greckie

Starożytna Grecja to  cywilizacja, która w starożytności rozwijała się w południowej części Półwyspu Bałkańskiego, na wyspach okolicznych mórz (Egejskiego, Jońskiego), wybrzeżach Azji Mniejszej.Powstała około 700 r. p.n.e.

 

Mapy z Internetu

Przedtem w Grecji właściwej, jeszcze w średniej epoce brązu (2000 – 1600 p.n.e.), istniała już wysoko rozwinięta kultura mykeńska a na wyspie Krecie kultura minojska. Źródła hetyckie, mówią o istnieniu potężnego państwa Ahhijawa, które jest zwykle identyfikowane z Achajami czyli mieszkańcami Grecji właściwej, ale także z jakąś formą imperium rządzonego przez pojedynczego władcę. Wraz z końcem epoki brązu (1600 -1200 p.n.e.) nastąpił gwałtowny upadek cywilizacji mykeńskiej ale również świata śródziemnomorskiego a na tych terenach nastąpiły tzw. „wieki ciemne”.  Zniszczona została część osad, społeczności zubożały, osłabły kontakty ze światem zewnętrznym. Naukowcy nadal badają  i analizują przyczyny tego gwałtownego upadku. Dla mnie okres ten kojarzy się z wybuchem wulkanu na wyspie  Santorini, który prawdopodobnie nastąpił w okresie  1627-1600 p.n.e.. Skutki tego wybuchu mogły doprowadzić do klimatycznej katastrofy zarówno Grecji jak i okolicznych wysp, w tym Krety. 

„Wieki ciemne” trwały aż do VIII wieku kiedy to zaczęły powstawać na tych terenach  miasta-państwa (polis).  Do najważniejszych polis należały Ateny, Teby, Sparta i Korynt, które walczyły ze sobą o hegemonię ale również z  zagrożeniem perskim. Na ogół przemiany te wiąże się z przybyciem grupy ludów indoeuropejskich, które wymieszały się z miejscowymi, co zapoczątkowało formowanie się nowej kultury. Podobnie tworzyła się w ten sam sposób kultura i religia Hetytów w Anatolii od około 2000 r. p.n.e..

Szczytowy okres rozwoju starożytnej Grecji to tak zwany  klasycystyczny okres w V-IV wieku p.n.e.. W drugiej połowie wieku IV p.n.e. dominację nad Grekami uzyskało państwo macedońskie, które zapoczątkowało okres hellenistyczny, utrwalony zwycięstwami Aleksandra Wielkiego. 

Najsilniejsze kontakty Starożytna Grecja miała z Azją Mniejszą, także z Kretą, słabsze z Europą. Ożywiły się one zwłaszcza około 500 r. p.n.e., kiedy nastąpił też wzrost zaludnienia, a wyspy zaczęły pełnić rolę pomostu między różnymi regionami świata egejskiego; stanowiły też źródło metali (miedzi, srebra, ołowiu), także dla Krety. W Grecji właściwej początki epoki brązu pozostawiły niewiele śladów archeologicznych. 

Kontakty z tymi regionami  przyczyniły się do przejęcia przez Greków wielu mitów i legend religijnych Azji Mniejszej, w tym Hetytów. Mykeńczycy  już wtenczas czcili wiele bóstw znanych z późniejszych dziejów Grecji, m.in. Zeusa, Posejdona, Aresa czy Hermesa.

Kultura grecka jaka wyłoniła się wówczas, niemal dosłownie, miała od razu cechy charakterystyczne dla epoki Starożytnej Grecji.  Grecy tego okresu posługiwali się nowym alfabetem i ciekawe jest w jaki sposób tak nagle alfabet ten powstał. Żyli w miarę egalitarnych społecznościach zorganizowanych zazwyczaj w osadach lub  niewielkich polis (miasta-państwach).   Oddawali cześć herosom, zarówno lokalnym, jak i znanym w całej Grecji, korzystali z wyroczni (zwłaszcza w Dodonie, Delfach, Olimpii), czcili bóstwa takie jak Zeus, Apollo, znali dzieła Homera – Iliadę i Odyseję. Wszyscy obywatele polis (tzw. demos), czyli dorośli mężczyźni, miejscowego pochodzenia, dysponujący odpowiednim majątkiem mieli wpływ na decyzje dotyczące całej społeczności, brali udział w zgromadzeniach, gdzie dyskutowano ważne sprawy, czy obierano przywódców. Przynależność do arystokracji uzależniona była praktycznie od posiadanego majątku i przedsiębiorczy, szeregowi obywatele mogli do niej awansować (podobnie jak zubożali arystokraci mogli stracić swój status). Najniżej na drabinie społecznej, poza grupą obywateli, znajdowali się wolni ludzie nie posiadający ziemi oraz niewolnicy lub niewolni chłopi.

Silny wpływ na rozwój starożytnej cywilizacji greckiej wywarły warunki naturalne. Góry podzieliły kraj na wiele niezależnych miast, o różnorodnych formach władzy państwowej. Sąsiedztwo morza sprawiło, że Grecy byli odkrywcami i kupcami, dzięki czemu wymieniali towary i idee z innymi ludami świata śródziemnomorskiego. Dlatego na powstanie mitów greckich wywarły wpływ religie (mity) ludów Azji Mniejszej, Bliskiego Wschodu i Egipt 

 

Mity greckie to zbiór opowieści o bogach i herosach, przekazywanych ustnie i pisemnie przez starożytną grecką tradycję, opowieści wyjaśniające miejsce człowieka w świecie, oraz samo funkcjonowanie świata, jego stworzenie i historię. Z mitów czerpano wiedzę na temat świata i rozwijano na tej podstawie normy etyczne wyznaczające miejsce człowieka w ustalonym porządku świata. Wiedza przekazywana przez mity nie była jednak traktowana jako niepodważalna prawda objawiona gdyż społeczność grecka  była otwarta na dyskusję, polemikę i krytykę i dlatego treść mitów ewaluowała i była różnie interpretowana. Starożytna religia grecka, stanowiła elementarną częścią składową mitów i opierała się w znacznym stopniu na jedności praktyk religijnych a nie jedności poglądów. Ciągle pojawiały się nowe wątki, odzwierciedlające relacje zachodzące między człowiekiem i bogami; służyły one głównie do określenia granic, których śmiertelnikom nie było wolno przekraczać, ale które również stymulowały twórczość artystyczną tamtych czasów.

Sprzeczności w materiałach źródłowych oraz czasem zupełnie fantastyczne postacie i zdarzenia w nich występujące wykluczają możliwość bezspornego ustalenia czasu wydarzeń w nich opisanych.  Jednakże mity te posiadają pewną chronologię, która pozwala wyróżnić następujące po sobie okresy:

⦁ okres panowania bogów;

⦁ okres bliskiego współistnienia bogów i ludzi;

⦁ okres herosów, kiedy działalność bogów ulega ograniczeniu.

Dla starożytnych Greków najbardziej zajmujący był okres herosów. Świadczyć o tym może ogromna ilość utworów opisujących losy półbogów czyli herosów i boginek. Wydaje się, że wynika to z faktu bardzo odległego czasu, w których kultywowano bogów pierwszego i drugiego okresu a to nie odbywało się w regionach Krety i Grecji a w regionie Mezopotamii.

Podobne okresy a zresztą i opisy dziejów bogów można zauważyć przede wszystkim w mitologii sumeryjskiej jak i w mitach sąsiadujących z nimi ludów. Grecy posiadali panteon bogów i bóstw, z których każdy odpowiadał za pewien aspekt rzeczywistości i realizował określone zadania i za nie odpowiadał. Najpotężniejsi według Greków bogowie przypisywani byli do zasadniczych części wyobrażanego świata: Posejdon był władcą wód, Zeus jako król bogów rządził całym lądem i niebem, zaś Hades światem podziemnym (wszyscy trzej byli braćmi), Afrodyta była boginią miłosnego pożądania, podczas gdy Ares był bogiem wojny. Niektóre bóstwa, jak Apollo czy Dionizos, miały bardzo skomplikowaną osobowość i pełniły wielorakie funkcje. Istniały również bóstwa przypisane do miejsc: bogowie rzek, nimfy opiekujące się źródłami i jaskiniami, a także bóstwa troszczące się o groby zmarłych herosów

Wielkie publiczne miejsca kultu – świątynie, były poświęcane jedynie grupie najważniejszych bogów i na nich przede wszystkim skupiały się wierzenia świata greckiego. Jednakże wiele regionów i mniejszych miejscowości posiadało własne miejsca kultu lokalnych bóstw, nimf czy herosów. 

 

Okres panowania bogów

Pierwsi bogowie

Mity odnoszące się do tego okresu opisują historię narodzin i konfliktów pierwszych bogów Panteonu greckiego, kiedy na ziemi byli sami bogowie. Były to czasy:

Chaosu, Nyksu (Nocy), Uranosa (Nieba), Gai (Ziemi),

tytanów – bogów o imionach: Okeanos, Hyperion, Kojos, Krios, Japet (Japetos), Kronos,

tytanid – bogiń o imionach: Teja, Rea, Temida, Mnemosyne, Fojbe (Febe), Tetyda (Tetys). 

I tutaj widać podobieństwo do mitów sumeryjskich z tym, że w nich występuje najpierw chaos a potem 23 pokoleń tytanów i tytanid, którzy żyli na planecie Nibiru z której wysłali na Ziemię określoną liczbę bogów i bogiń. 

 

Nowi bogowie

Inna grupa mitów przedstawia historię narodzin, wyczynów, kłótni i zatargów oraz panowania na Olimpie młodszej generacji bogów - potomków pierwszej najważniejszej czwórki bogów ( Zeusa, Posejdona, Hadesa i Hery) . Do tych młodszych bogów, czyli drugiego i trzeciego pokolenia, zalicza się:  Apollina, Hermesa, Atenę, Afrodytę, Artemidę, Hefajstosa, Aresa. Żoną i siostrą Zeusa była Hera, braćmi; Posejdon oraz Hades, siostrami były; Demeter i Hestia. Reszta bogów była dziećmi Zeusa. 

 

 

Okres bogów i ludzi 

Najbardziej popularnym typem opowiadań greckich nawiązujących do tych czasów są mity opisujące uwodzenie śmiertelnych kobiet przez bogów (najczęściej Zeusa) skutkujące narodzinami półbogów i herosów. Nierzadko również boginie wiązały się ze śmiertelnikami wydając z takich związków potomków (np. w homeryckim Hymnie do Afrodyty opisano związek Afrodyty i  Anchizesa, ojca Eneasza).

Kolejna grupa mitów opisuje okoliczności przyswojenia lub odkrycia ważnych zjawisk lub przedmiotów związanych z kulturą starożytnych Greków: wykradzenie bogom ognia przez Prometeusza, wykradzenie bogom przez Tantala ambrozji i nektaru i obdarowywanie nim swoich poddanych oraz ujawnienie przez niego boskich tajemnic, zapoczątkowanie składania ofiar bogom przez Prometeusza lub Likaona, nauczenie ludzi rolnictwa przez Demeter, itd..  

 

Okres herosów

Pierwsi herosi

Wśród herosów najbardziej znany i poważany był Herakles, znany głównie z wykonania dwunastu prac. Jego bohaterskie czyny stały się tematem wielu opowieści jak i powszechnie znanych legend. Stał się tematem wielu komedii, jednocześnie w tragediach przedstawiano dramatyczne okoliczności jego śmierci.

Inni herosi tej generacji – Perseusz i Bellerofont, mieli wiele cech wspólnych z Heraklesem. Swoich nadludzkich czynów dokonywali samotnie jak np. zabicie Meduzy i Chimery czy Hydry. 

Pokolenie Argonautów

Kolejne pokolenie herosów (wraz z Heraklesem) wzięło udział pod wodzą Jazona w wyprawie po złote runo. Oprócz Argonautów do tego pokolenia zalicza się również: heroinę Atalantę, Meleagra oraz Tezeusza, który wyruszył na Kretę, by zabić Minotaura.

Królewskie zbrodnie

Okres między wyprawą Argonautów a wojną trojańską uchodzi za czas okropnych zbrodni i morderstw, w tym historia Atreusa i Tiestesa w Argos oraz Lajosa i Edypa w Tebach, która doprowadziła do splądrowania miasta podczas wyprawy siedmiu przeciw Tebom. Mity z tego okresu były częstym tematem ateńskich tragedii.

Wojna trojańska i jej następstwa

Wojna trojańska stanowi punkt zwrotny, gdyż oznaczała przejście od epoki herosów (czasów mitycznych) do czasów uważanych przez Greków już za okres historyczny. W mitologii greckiej okres trojański to opis zdarzeń opisanych w Iliadzie i Odysei, prowadzących do wybuchu wojny trojańskiej: sąd Parysa, uprowadzenie Heleny, ofiarowanie Ifigenii w Aulidzie, kłótnia Achillesa z Agamemnonem, śmierć Patroklosa i Hektora, fortel z użyciem konia trojańskiego i zniszczenie Troi, powrót bohaterów spod Troi, tułaczka Odysa, śmierć Agamemnona, dzieje potomków bohaterów trojańskich, m.in. Orestesa i Telemacha.

Zeus

Syn Kronosa i Rei, naczelne bóstwo nieba i ziemi, bóg światłości, zsyłał deszcze, grzmoty i pioruny. Stał na straży porządku świata, sprawiedliwości, był opiekunem wszystkich plemion greckich, patronem każdego gospodarstwa rolnego. Stał na czele dwunastu bogów Panteonu geckiego.

Doznawał wielkiej czci w całej Grecji, lecz głównymi miejscami kultu były Nemea i Olimpia, gdzie obchodzono ogólno greckie uroczystości mu poświęcone, oraz Dodona, w której znajdowała się wyrocznia boga. 

Atrybutami Zeusa były: berło, piorun (stąd często porównania z Teszubem hetyckim), orzeł i tarcza z frędzlami.

Hera 

Największa bogini olimpijska, siostra i żona Zeusa. Królowa nieba i ziemi, opiekowała się przede wszystkim kobietami zamężnymi i życiem rodzinnym. Matka bogów, czasem miała przydomek „krowa”.  Jej dziećmi z Zeusem byli: Ares (bóg wojny), Hebe (bogini młodości), Eljatyja (bogini połogu) i Hefajstos (kulawy bóg twórczości, metalurgii i ognia). Ulubionym ptakiem tej bogini był paw, roślinami lilia i granat. Główne ośrodki kultu Hery znajdowały się w Samos, Argos, Sparcie i Mykenach. Była członkiem Panteonu.

Atena 

Córka Zeusa i bogini Metis/Metydy (Rozwagi). Atena to bogini mądrości, rozwagi i wojny, opiekowała się rzemiosłem, życiem społecznym oraz pracami kobiecymi, zwłaszcza tkactwem. Przyniosła z krajów biblijnych do Grecji  drzewo oliwne. Atrybutami Ateny były: włócznia, hełm i egida, ulubioną rośliną – oliwka, zwierzęciem – sowa. Była w dwunastce bogów Panteonu.

Hestia 

Córka Kronosa i Rei, bogini ogniska domowego, choć była niezamężną pustelnicą, patronka rodziny sierot i wdów, czczona była w każdym domu i w każdej świątyni greckiej. Jej ołtarz stanowił piec kuchenny ze stałym ogniem. 

Posejdon

Syn Kronosa i Rei, brat Zeusa, bóg mórz, rzek, wysp i półwyspów, panował nad wszystkimi istotami żyjącymi w wodach morskich i lądowych. Był drugim najważniejszym bogiem Panteonu greckiego. Jego władzy podlegali żeglarze wraz ze swoimi statkami. Jego żoną była bogini, pani labiryntu na Krecie.  Przyjaciel ludzi, stworzyciel rzeczy, do Grecji przybył z Azji Mniejszej i przywiódł konia. Atrybutem jego potęgi był trójząb, dzięki któremu wzniecane były burze morskie i powodowano trzęsienie ziemi. Głównym centrum kultu Posejdona była świątynia na Istmos, poświęcane mu były konie i delfiny.

Demeter

Bogini ziemi, płodów rolnych, a zwłaszcza łanów zboża. Matka Persefony, którą miała ze swoim bratem Zeusem. Czczono ją w całej Grecji, specjalnego kultu doznawała jednak w świątyni w Eleusis w Attyce. Przypisywano jej wynalezienie młyna, ona tez miała nauczyć ludzi uprawy jarzyn i bobu. Godłem Demeter były kłosy zboża, narcyz, mak, a ulubionym ptakiem – żuraw.

Apollo 

Syn Zeusa i boginki Latony, bóg piękna i słońca, strzelając promieniami słonecznymi leczył choroby a także nagle zabijał ludzi. Autorytet w kwestii norm i prawa. Był jednym z dwunastki Panteonu. W Delfach, za pośrednictwem kapłanki Pytii, wieszczył przyszłość. Czczony był także jako bóg muzyki, poezji, sztuki i nauki, poświęcone mu były łabędź, jastrząb, kruk, laur, kołczan i łuk.

Artemida 

Siostra-bliźniaczka Apolla czyli córka  Zeusa i Latony, dziewicza bogini łowów, bogini księżyca. Występuje również w dwunastce bogów Panteonu greckiego. Mściwa, niedostępna dla ludzi, zsyłająca nagłą śmierć na kobiety w ciąży. Opiekowała się amazonkami, czczono ją w górzystych krajach Grecji, a zwłaszcza w Arkadii. Ulubionym zwierzęciem bogini była łania, atrybutem – półksiężyc.

Afrodyta 

Bogini miłości i piękności, zrodzona z fal morskich (czyli była boginią spoza bliskiego kręgu greckich bogów).  Po usunięciu Hestii z Panteonu weszła do niego na jej miejsce. Ośrodkami jej kultu były m. in. Knidos, Pafos, Cypr. Mężem bogini był Hefajstos (brzydki i kulawy syn Hery i Zeusa), którego nieustannie zdradzała z bogiem Aresem, bratem Hefajstosa (czyli również synem Zeusa i Hery). Nie obce jej były również stosunki miłosne z innymi bogami, półbogami i ziemianami. Jej atrybutem były gołębie, róża i mirt.

Ares 

Syn Zeusa i Hery, bóg krwawej i okrutnej wojny. Był członkiem Panteonu greckiego. Poświęcone mu były wilk i pies, z ptaków jastrząb; wierzono poza tym, że ten bóg szczególnie upodobał sobie dziką Trację i tam najchętniej przebywał. Miał kilka dzieci z bratową Afrodytą (Anterosa, Dejmosa,  Fobos i Erosa)

Hermes 

 

Bóg sprytu i zręczności, boski posłaniec. Syn Zeusa i boginki Maji. Był jednym z dwunastki bogów Panteonu. Pełnił funkcję opiekuna dróg, heroldów, podróżnych, kupców, rzemieślników i złodziei.  Ofiarował ludziom pismo , astronomię, wagi i miary, muzykę gimnastykę. Z boginią Afrodytą miał syna Hermafrodyta. Czczono go na wiele sposobów, np. umieszczano na drogach słupy z jego popiersiem (tzw. hermy). Atrybutami Hermesa były: szeroki kapelusz, kaduceusz opleciony wężem oraz ozdobne skrzydełka u nóg i kapelusza.

Hefajstos

Syn Zeusa i Hery, bóg ognia i sztuki kowalskiej. Był jednym z dwunastki bogów Panteonu. Słynął z brzydoty i ułomności (okulał, gdy został dwa razy zrzucony z Olimpu). Miał  za żonę najpiękniejszą boginię świata, Afrodytę, która zdradzała go z wieloma innymi bogami a najbardziej z bratem Hefajstosa Aresem. Hefajstos wzniósł boskie pałace na Olimpie, stworzył tarczę dla Zeusa, trójząb dla Posejdona i zbroję dla Achillesa, itd..

Dionizos (półbóg)

Syn Zeusa i ziemianki, córki króla Teb, bóg winnej latorośli i mistycznego szału. Uważany był za tego, który nauczył ludzi picia wina i radosnego, beztroskiego trybu życia. Podróżował wraz ze swoim orszakiem, składającym się z nadużywających wina satyrów, centaurów oraz bachantek i menad. Z uroczystości ku czci Dionizosa rozwinęły się przedstawienia teatralne. Symbolami Dionizosa były bluszcz i kiść winogron. Kult Dionizosa przywędrował do Grecji prawdopodobnie z Tracji. Gdy decyzją bogów, bóg podziemi Hades został usunięty z Panteonu, jego miejsce zajął Dionizos.

Hades 

Bóg świata podziemnego, syn Kronosa i Rei, brat Zeusa i Posejdona, panował wraz ze swoją żoną Persefoną (dla której był stryjem) nad duszami zmarłych, podziemnymi demonami. Początkowo występuje w Panteonie w późniejszych okresie jego miejsce zajmuje Dionizos. Atrybutami boga były drzewa cyprysowe i narcyzy, sadzone na grobach, oraz róg obfitości. 

Eros

Bóg miłości, przyjaźni, wierności, był synem Afrodyty i Aresa, przedstawiano go jak małego, skrzydlatego chłopca, sprawcę miłości – wypuszczał strzały, które raniły bogów i ludzi, powodowany jedynie kaprysem. Stałymi atrybutami boga były strzały, łuk i kołczan.

Nike

Bogini uosabiająca zwycięstwo, zsyłała zwycięstwo na wojnie, w czasie igrzysk sportowych i w problemach życiowych. Wyobrażana była jako skrzydlata kobieta z gałązką palmową w dłoni i z wieńcem na głowie.

Helios

Bóg tarczy słonecznej, wyjeżdżał codziennie na swoim rydwanie, pędził po wąskiej drodze środkiem nieba, aby wieczorem zanurzyć się w falach oceanu, gdzie odpoczywał do świtu. Jego przejażdżka symbolizowała wędrówkę słońca bo niebie.

Iris

Bogini tęczy, boska posłanniczka Zeusa i Hery, łączniczka nieba z ziemią i bogów z ludźmi. Zsyłała na ziemie deszcze, użyźniała pola, zaopatrywała chmury w wodę. 

Hebe 

Bogini młodości, córka Zeusa i Hery, usługiwała bogom podczas uczt na Olimpie.

Selene

Siostra Heliosa, bogini tarczy księżycowej, przejeżdżała nocą po niebie na srebrnym rydwanie, uosabiając wędrówkę księżyca po sklepieniu. 

 

Asklepios 

Bóg sztuki medycznej, uczeń centaura Chirona, syn Apolla; uzdrawiał chorych. Jego atrybutami były: laska owinięta wężami, szyszka sosnowa, wieniec lauru.

Eol 

Syn Posejdona, bóg wiatrów, panował na wyspie Eolii, koło Sycylii, gdzie w ogromniej jaskini więził ośmiu bogów wiatru, których wypuszczał na rozkaz Zeusa.

Okeanos 

Najstarszy ze wszystkich tytanów, uosabiał wszystkie morza, wyobrażane jako jedna wielka rzeka płynąca wokół płaskiego lądu.

Tyche 

Bogini losu i przypadku, utożsamiana z rzymską Fortuną, przedstawiana jako niewidoma kobieta z rogiem obfitości i sterem.

Syreny 

Bóstwa morskie, pół-ptaki lub pół-kobiety, pół-ryby, swoim pięknym głosem wabiły żeglarzy, którzy rzucali się do morza, i pożerały ich.

Pan 

Syn Hermesa i nimfy Driope, był bogiem pasterzy, przedstawiano go jako pół-mężczyznę, pół-kozła o przerażającym wyglądzie. W czasie skwaru południowego wypoczywał, wówczas należało zachowywać się cicho, ponieważ nagłe obudzenie i pojawienie się Pana wywoływało „paniczny” strach wśród trzód owiec, które rozbiegały się i skakały w przepaść.

Priapos

Syn Dionizosa i Afrodyty, bóg ogrodów i pól, był sprawca płodności natury.

Mojry 

Trzy siostry-prządki , boginie losu (Lachesies znaczyła nić życia ludzkiego, Kloto przędła ją, Atropos, zwana Nieubłaganą, przecinała).

Erynie

Trzy okrutne boginie, uosabiające zemstę za przelana krew: Alekto (Gniew), Tysyfone (Zemsta), Megera (Nienawiść)

Eris

Uskrzydlona bogini niezgody, chaosu i nieporządku; córka Nyks (Nocy). Według innej wersji; córka Zeusa i Hery, bliźniacza siostra Aresa. Utożsamiana z rzymską boginią Dyskordią. Matka Ate i Dysnomii. Posiadała dwie osobowości: groźną i łagodną: Niezgoda - destrukcyjna, wywołująca wojny i Niezgoda - twórcza, będąca duchem współzawodnictwa, pobudzająca do pilnego działania. Sprawiała, iż cieśla zazdrościł cieśli, iż każdy artysta zazdrościł innemu, a jednocześnie kochał własną pracę. Przedstawiana była jako uskrzydlona postać kobiety podobnie jak Irys. Przybyła nieproszona na wesele Peleusa i Tetydy i rzucając między boginie jabłko z napisem „Dla Najpiękniejszej” sprowokowała pośrednio wojnę trojańską, ponieważ wywołało to spór między Herą, Ateną i Afrodytą, rozsądzony przez Parysa który wybrał Afrodytę.

I tak dalej, gdyż  nimf, syren i innych bóstw była ogromna ilość. 

 

Autorzy starożytni, np. Herodot, głosili teorię, że Grecy całość swoich wierzeń zapożyczyli od Egipcjan. 

Pisarze chrześcijańscy twierdzili z kolei, że helleńskie pogaństwo opierało się na Biblii w mocno zniekształconej formie. Nie uwzględniali oni jednak  faktu, iż wiele ksiąg Biblii powstało głównie na bazie informacji pozyskanych przez Żydów, twórców Biblii, podczas niewoli babilońskiej (586 – 515 p.n.e.), mających dostęp do bibliotek i archiwów babilońskich, w których znajdowały się między innymi sumeryjskie i akadyjskie tabliczki klinowe. 

W XIX i XX w., w wyniku badań archeologów i lingwistów, poglądy na temat pochodzenia mitów greckich zostały zweryfikowane. Z jednej strony językoznawcy wskazują, że część bóstw, podobnie jak język grecki, wywodzi się od ludów indoeuropejskich. Grecki Zeus jest utożsamiany z łacińskim Jupiterem, sanskryckim Djausem, germańskim Tyrem, z kolei Uranos z sanskryckim Warunem. W innych przypadkach bliskie podobieństwo w charakterze i funkcjach poszczególnych bóstw wskazuje na wspólne pochodzenie, jednak brak lingwistycznych analogii nie pozwala tego jednoznacznie stwierdzić, zwłaszcza  do boginek i nimf ostatniego okresu historii bogów. (np. Mojry i nordyckie Norny). Moim zdaniem porównania lingwistyczne nazw bogów, tym bardziej boginek i nimf, które są postaciami opowieści tylko czasów Starożytnej Grecji, mogą tylko w części pomóc w rozwiązaniu tego problemu gdyż zasadniczą przeszkodą w tej metodzie jest okres badań (około 3000 lat) i duże obszary oraz dużo narodów, które należy objąć  analizą. A wszystko w tym tak długim okresie cały czas zmieniało się.

Archeolodzy udowadniają, że duża część zapożyczeń ma swoje źródło w cywilizacjach Azji Mniejszej i Bliskiego Wschodu.  Kybele jest doskonałym przykładem zapożyczenia z kultury Anatolii, zaś Afrodyta swoją rolę w greckim panteonie oraz wizerunek w ikonografii zawdzięcza bóstwom ludów semickich (czyli sumeryjskich): Ishtar i Astarte.

Część naukowców uważa że, oprócz źródeł indoeuropejskich i bliskowschodnich, część zapożyczeń pochodzi z kultury i wierzeń wciąż słabo znanych ludów prehelleńskich czyli z przed „wieków ciemnych”: Minojczyków oraz Pelazgów. Ale ten kierunek analizy również wskazuje na Panteon bogów sumeryjskich, gdyż kulty niektórych bogów sumeryjskich panowały na Krecie nawet około 2000 r. p.n.e..

Inni naukowcy, w trzech generacjach bogów wymienionych w Teogonii Hezjoda (Uranos, Gaja itd.; tytani; bogowie olimpijscy), dostrzegają odległe echo konfliktów między społeczeństwami trzech głównych kultur greckiej cywilizacji: Minojczykami, Mykeńczykami i Hellenami. To są jednak czasy znacznie bliższe okresowi Starożytnej Grecji a porównanie kultury Krety z kulturą Mezopotamii wskazuje na wiele podobieństw i podobnych bogów. 

Znaczące podobieństwa pomiędzy utworem Hezjoda a mitologią Hurytów i ich bóstwami Anu, Kumarbi i Teszubem uprawdopodobniają tezę, że Teogonia jest raczej adaptacją mitów huryckich przejętych od Sumerów niż uporządkowanym opisem wydarzeń historycznych. Widoczne są również podobieństwa między generacją wczesnych bogów (Chaosem i jego potomstwem) i Tiamat, bohaterką sumeryjskiego eposu Enuma elisz.

Ja również uważam, że podsumowując temat mitów greckich jednoznacznie można wskazać na podobieństwo panteonu greckiego do panteonów innych regionów i zachęcić do dalszych prac i analiz porównawczych mitów funkcjonujących w Starożytności w Azji Mniejszej, Mezopotamii, Arabii, Egipcie i wybrzeży morza Śródziemnomorskiego. A powyżej przedstawione teorie na temat pochodzenia  mitów greckich, które powstały dużo wcześniej, mają wady gdyż ich twórcy nie dysponowali wieloma informacjami, które posiada współczesna nauka.

Grecja, jej religia (mity) i kulty religijne zaczęły powstawać w wieku VII  p. n. e czyli około 3000 tysiące lat po powstaniu Sumeru i około 1300 lat po zniszczeniu Sumeru. Pomimo zniszczenia Sumeru około 2024 roku p.n.e. kulty bogów sumeryjskich rozprzestrzeniały się po całym Bliskim Wschodzie i obrzeżach morza Śródziemnego, w Indiach (Harrapa), itd.. Zmieniały się imiona bogów gdyż odpowiadały językowi narodu, który przejmował dany kult, dodawano różnego rodzaju opisy działań boskich, powstawały nowe panteony tak jak panteon bogów greckich czy rzymskich. Ale zawsze w tych panteonach było 12 bogów podobnych w swych działaniach do bogów Panteonu sumeryjskiego i podobne były ich powiązania rodzinne. Na przykład w każdym z tych panteonów istnieje para bliźniaków, niezamężna siostra przyrodnia - matka bogów i zawsze bogowie ci są powiązani z planetami układu słonecznego. Inaczej jest jedynie w mitach egipskich ale wynika to z tego, iż jak opowiadają sumeryjskie tabliczki klinowe i egipskie hieroglify, w Egipcie na samym początku był między innymi wyznawany kult boga sumeryjskiego ENKI, który w mitach egipskich był nazwany PTAH („Pasterz”). I to potomkowie PTAHA/ENKI tworzą egipską rodzinę boską wyznawaną na tych terenach. Bóg ENKI/PTAH był synem niebiańskiego boga najwyższego Panteonu sumeryjskiego i konkubiny czyli przyrodnim bratem sumeryjskiego najwyższego boga ENLILA. A zatem bogowie egipscy to oddzielna gałąź uzupełniająca gałąź genealogiczną panteonu bogów sumeryjskich. Należy przy tym zwrócić uwagę, że wielu naukowców porównujących różne mitologie uważają że ENLIL to ZEUS a ENKI to POSEJDON.

Poniżej dokonałam porównania głównych bogów panteonów greckiego, rzymskiego (przejętego od Greków) i sumeryjskiego gdyż wiele bogów i bogiń z mitologii greckiej pełniło podobne funkcje w mitologii rzymskiej i sumeryjskiej. 

BOGOWIE GRECCY, RZYMSCY i SUMERYJSCY

Grecja Rzym (najważniejsi bogowie rzymscy nazwani są tak jak planety układu słonecz.) Pełniona funkcja i odpowiednik sumeryjskiego boga

Afrodyta Wenus   Bogini miłości   -  ISHATAR

Apollon Apollo Bóg słońca i światła, życia, śmierci, muzyki, wróżb, prawdy, prawa,  medycyny i poezji, syn Zeusa i Latony  - SHAMASH

Ares Mars   Bóg wojny   - NINURTA

Artemida Diana Bogini łowów i opiekunka rodzących, córka Zeusa i Latony  - ISHTAR

Asklepios Eskulap Bóg sztuki lekarskiej  -  ENKI

Atena Minerwa Bogini mądrości i wojny, patronka rzemiosła - ISHTAR

Demeter Ceres Bogini wegetacji  - NINURSAG 

Dionizos Bachus Bóg wina, płodności i dzikiego rozpasania (takiego nie było w Panteonie sumeryjskim)

Eros Kupido Bóg miłości  (brak takiego w pierwotnym Panteonie sumeryjskim)

Gaja Terra  (Ziemia) Symbol ziemi, matka i żona Uranosa -  żona sumeryjskiego  boga AN SHARGAL, „wielka księżna stałego gruntu” -KISHAR.CAL

Hefajstos Wulkan Kowal bogów, jak również bóg ognia i metalurgii. Bogiem sumeryjskim metalurgii był ALALU brat ANU,  czyli był stryjem  ENLILA

Hera Junona Opiekunka małżeństwa i kobiet; w mitologii greckiej siostra i żona Zeusa, w rzymskiej - małżonka Jowisza , w mitologii sumeryjskiej pasuje na boginię”matkę bogów” NINURSAG, która była  siostrą przyrodnią ENLILA, z którą miał syna NNINURTE, boga wojny i  córki, gdy jego żoną była  NINLIL/SUD.

Hermes Merkury posłaniec bogów; bóg handlu i nauki, patron podróżnych, złodziei i włóczęgów.  Ofiarował ludziom pismo , astronomię, wagi i miary, muzykę gimnastykę.  Te ostatnie właściwości  są podobne do właściwości egipskiego boga THOTA, syna  sumeryjskiego boga ENKI, który w Egipcie miał miano PTAH.

Hestia Westa bogini ogniska domowego, córka Kronosa i Rei . W panteonie sumeryjskich mogła to być BAU, która była córką ANU/KRONOSA  i ANTU/REA, czyli siostrą przyrodnią ENLILA/ZEUSA a żoną NINURTY/ARESA. W mitologii sumeryjskiej była „lekarką, która przywraca martwych do życia”.

Kronos Saturn W mitologii greckiej władca tytanów i ojciec Zeusa, a w rzymskiej - bóg rolnictwa (zasiewów). W mitologii sumeryjskiej mógł to być „bóg niebios”  ANU syn AN SHARGALA a ojciec ENLILA/ZEUSA.

Hades Pluton Bóg świata podziemnego, syn Kronosa i Rei, brat Zeusa i Posejdona, panował wraz ze swoją żoną Persefoną nad duszami zmarłych, podziemnymi demonami. Może to być sumeryjsko/egipski  „pan podziemi” NERGAL syn boga ENKI/PTAHA. ENLIL/ZEUS nie był jego bratem a stryjem. żoną NERGALA była ERESKIGAL, córka sumeryjskiego boga księżyca SINA.

Posejdon Neptun Bóg morza; w mitologii greckiej także bóg koni i trzęsień ziemi . Najbardziej podobne cechy w sumeryjskim Panteonie ma bóg mórz, wody i mądrości - ENKI

Rea Ops? Siostra i żona Kronosa. W mitach rzymskich bogini żniw. W panteonie sumeryjskim mogła to być bogini  ANTU, żona ANU, jego siostra przyrodnia

Uranos Uranus Syn i małżonek Gaji oraz ojciec tytanów, niebo  –  sumeryjski „wielki książę niebios” AN SHARGAL (z planety Nibiru).

Zeus Jowisz, Jupiter Władca bogów . W sumeryjskim Panteonie władcą bogów na Ziemi,  był  ENLIL.

 

Analizując powyższy zestaw bogów panteonu greckiego w porównaniu do sumeryjskiego można wyciągnąć następujące wnioski;

a/ Główni bogowie Panteonu greckiego odpowiadają grupie najważniejszych bogów panteonu sumeryjskiego i byli to głównie potomkowie boga ENLILA. Jedynie  HERMES (THOT) i HADES (NERGAL) byli synami ENKI i jednocześnie bogami egipskimi. 

b/ W Panteonie greckim w porównaniu do sumeryjskiego, w niektórych przypadkach pomieszane zostały związki rodzinne występujące pomiędzy tymi bogami. Wydaje się to możliwe i całkiem naturalne gdy uwzględnimy fakt, że Panteon sumeryjski powstał około 3000 lat wcześniej od greckiego a do Grecji dotarł nie bezpośrednio z Mezopotamii a z wielu różnych regionów, które znajdują się wokół terytorium Grecji. Jest to jeszcze jeden z dowodów na rozprzestrzenianie pierwotnej religii Sumeru pomiędzy regionami Arabii, Azji Mniejszej, Egiptu i nadbrzeżnych regionów morza Śródziemnego. 

c/ Do podstawowych funkcji, które pełnili bogowie sumeryjscy, Grecy dodawali, różne w różnych lokalnych mitach, dodatkowe funkcje.

d/ Ciekawostką może być fakt że w powyższym zestawie najważniejszych bogów Panteonu greckiego nie występują bogowie, którzy w Panteonie sumeryjskim byli synami boga ENLILA i jego małżonki NINLIL/SUD czyli  ISHKUR i SIN, którzy mieli ogromne znaczenie i wpływy w tym Panteonie. Ale dzieci-bliźniacy SINA, ISHTAR i SHAMASH znaleźli znaczące miejsce w Panteonie greckim (ARTEMIDA i APOLLO) z tym że przypisano im ojca ZEUSA/ENLILA, który w Panteonie sumeryjskich był ich dziadkiem.

e/ Duże znaczenie w Panteonie sumeryjskim miała bogini - matka bogów NINURSAG, która w Panteonie greckim występuje jako HERA i DEMETER oraz sumeryjska bogini miłości i wojny ISHTAR, która w panteonie greckim występuje w kilku postaciach a mianowicie jako AFRODYTA, ATENA i ARTEMIDA. I ciekawie że tylko AFRODYTA w Panteonie rzymskim ma odniesienie do bogini, która tak jak w Sumerze, związana jest z planetą Venus.

d/ W panteonie rzymskim najważniejsi bogowie nazwani są głównie nazwami planet układu słonecznego. Ciekawym jest to, że takie same przyznanie planet posiadali bogowie sumeryjscy.

e/ W panteonie rzymskich zdecydowanie zmniejszyło się znaczenie najważniejszych bogów greckich Kronosa i Rei gdyż odpowiednikami ich był Saturn - bóg zasiewów i Ops – bogini żniw.