22 stycznia 2025
Środa, 22 dzień roku
Imienieny obchodzą:
Anastazy, Wincenty, Wiktor
|
4. SZLAK SOLNY
a) "Sól, miasta podziemne i szopki noworoczne - wspólne elementy dziedzictwa
kulturowego i przyrodniczego Polski, Portugalii, Turcji i Litwy"- artykuł Jadwiga Barcewicz
a) Sól, miasta podziemne i szopki noworoczne - wspólne elementy
dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Polski, Portugalii, Turcji i Litwy
1. Historia Kopalni soli „WIELICZKA” - Polska
Najstarsze narzędzia solne w Europie Środkowej, odkryte we wsi Barycz pod Wieliczką, pochodzą z neolitu. Region wielicki zaczął się rozwijać na przełomie XI i XII wieku, kiedy to czynne poszukiwania solanki rozpoczęto od budowy studni. Odkryto tu trzy osady mieszkalne, dwa kamienne kościoły oraz ślady rozwoju handlu i rzemiosła. W XIII wieku podczas kopania jednej ze studni solankowych przypadkowo odnaleziono pierwsze bryły soli kamiennej i powstał pierwszy szyb górniczy. Odkrycie cennego surowca spowodowało rewolucyjną zmianę na tych terenach.
Kopalnia Soli w Wieliczce po bardzo dynamicznym rozwoju przez wieki, w latach 70 - tych XX wieku osiągnęła maksymalny poziom. Dla tego regionu coraz bardziej istotny był ruch turystyczny, rosła świadomość kulturalnego znaczenia obiektu. Powoli kiełkowała myśl, że zachowanie Kopalni dla przyszłych pokoleń może być zadaniem o wiele większej wadze niż przemysłowa produkcja soli i bieżące zyski. W roku 1964 zakończono w Wieliczce wydobycie soli kamiennej, na rzecz przemysłowej produkcji soli warzonej metodą mokrej eksploatacji.
Od 1976 roku podziemna Wieliczka jest wpisana do polskiego rejestru zabytków, a w 1978 r. Wieliczka została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO. Niestety w 1992 roku doszło w tej kopalni do katastrofy wodnej. Kopalnia została uratowana i w 1994 roku została uznana przez Prezydenta RP za Pomnik Narodowy. Wydarzenia te pokazały, że zabytkowa kopalnia jest bezcennym zabytkiem, który wymaga szczególnej opieki i ochrony. W 1996 roku podjęto decyzję o zakończeniu przemysłowej produkcji soli w Wieliczce. Koniec produkcji soli nie oznacza, że górnicy nie pracują już pod ziemią. Przeciwnie! Każdego dnia kilkuset górników nieustannie dba o to, by Kopalnia była miejscem bezpiecznym i przetrwała w jak najlepszym stanie dla przyszłych pokoleń.
fot.1 Koplalnia soli Wieliczka - dziś
Dziś najważniejszym celem pracujących tu górników jest zachowanie tej kopalni dla przyszłych pokoleń i udostępnienie jej publiczności. Kopalnia ta jest pomnikiem historii i kultury narodu polskiego, unikalnym pomnikiem światowego dziedzictwa przyrodniczego i technicznego oraz miejscem kultu. Współcześni górnicy tej kopalni kontynuują pracę kilkudziesięciu pokoleń swoich poprzedników, których tradycje chcą pielęgnować.
W tym celu tworzą przepiękny podziemny świat różnych komór solnych, kaplic, pomników, a nawet sal szpitalnych.
Niektóre ciekawostki kopalni, które zachwycają!
Kiedy wędrujemy podziemiami kopalni soli w Wieliczce, możemy zobaczyć liczne piękne komory solne – między wieloma innymi kaplicę św. Kingi, komorę Józefa Piłsudskiego, komorę Janowice oraz komorę nazwaną im. Mikołaja Kopernika. Komora Kopernika, jak podają źródła historyczne, powstała, gdyż Kopernik jako student Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie odwiedził wielickie podziemia w 1493 r.
Komora imienia Mikołaja Kopernika powstała przed 1785 rokiem, ma kształt okrągły, składa się brył o zróżnicowanej wielkości, od wielkości piłki, do brył o objętości ponad 20 tys. metrów sześciennych. Nie tylko jednak komora jest wyjątkowa, ale także sam pomnik, który stanął w jej wnętrzu. Dlaczego? Ponieważ sól to trudny materiał rzeźbiarski, a pomnik Mikołaja Kopernika z soli wciąż tu stoi od 235 lat, trzyma w prawej ręce kulę ziemską, a w lewej swoje słynne dzieło „De revolutionibus de orbium coelestium” (O obrotach sfer niebieskich). Symbolicznie pozostał w kopalni na stałe. Kopernik nie był jedynym słynnym gościem wielickich podziemi, ale na pewno był jednym z pierwszych. Na liście osób zwiedzających kopalnię znajduje się bowiem bardzo wiele znanych gości np. między innymi Fryderyk Chopin czy Johann Wolfgang von Goethe.
fot.2 Komora Mikołaja Kopernika
1. Derinkuyu – podziemne miasto w Turcji. Co ma wspólnego z Wieliczką?
Wiele zachwycających miejsc skrywanych jest pod powierzchnią ziemi. Derinkuyu w Turcji to podziemne miasto, które od lat zachwyca i intryguje. Co ciekawe, z Kopalnią Soli „Wieliczka” łączy go więcej niż można by się spodziewać.
Kraina historyczna Kapadocja położona w środkowej Turcji, znana jest z licznych podziemnych miast a to za sprawą tamtejszych miękkich skał tufowych, które umożliwiały rzeźbienie tuneli oraz drążenie pomieszczeń pod ziemią. Największym, najgłębszym oraz najciekawszym tego typu miastem pozostaje Derinkuyu. Imponujący wielopoziomowy podziemny kompleks, którego historia sięga czasów starożytnych i jest imponującym zabytkiem na skalę światową. Pierwsze źródła pisane opisujące podziemne miasto pochodzą z IV wieku p.n.e., ale podejrzenia co do jego początków sięgają nawet VIII w. p.n.e.
Miasto miało służyć jako schronienie dla prześladowanych Chrześcijan najpierw przed muzułmańskimi Arabami podczas wojen arabsko-bizantyjskich, później także przed mongolskimi najeźdźcami w XIII wieku. W późniejszych czasach kompleks służył jako schronienie dla tamtejszych tubylców. Podziemne miasto Derinkuyu zostało odkryte stosunkowo niedawno, bo w 1963r. i co najciekawsze, całkowicie przypadkowo.
fot.3 Miasto podziemne -Derinkuyu (Turcja)
Aż trudno sobie wyobrazić, jak rozległym i rozbudowanym kompleksem było podziemne miasto Derinkuyu w Turcji. W pierwszych latach istnienia jego pomieszczenia potrafiły pomieścić rodziny, zwierzęta domowe oraz zapasy żywności. Z czasem kompleks dynamicznie się rozrastał, szczególnie w środkowym okresie bizantyjskim. Miasto posiadało w swoich strukturach nie tylko pomieszczenia mieszkalne, ale i sklepy spożywcze, kuchnie, stragany, świątynie, studnie, miejsca nauki oraz modlitw.
Derinkuyu było misternie rozplanowaną siecią wyrzeźbionych w ziemi grot oraz pomieszczeń, których łączył ze sobą kilometrowy labirynt korytarzy. Całość zaś była rozlokowana na co najmniej 8 poziomach, z których najniższe znajdowały się 85 metrów pod powierzchnią ziemi. Miasto wyposażone było w systemy dostarczające wodę oraz szyby wentylacyjne. Przez setki lat funkcjonowało jako samodzielna metropolia mieszcząca w swoich szybach tysiące mieszkańców.
 |
 |
 |
 |
| fot.4 " Derinkuyu – „jamy miasta” >>>> |
|
|
|
Wieliczka, podobnie jak Derinkuyu przez lata swojego istnienia imponująco się rozrastała. Podziemny kompleks pomieszczeń, ciągów komunikacyjnych oraz licznych komnat, komór, zbiorników wodnych przerodził się w imponujące miejsce kultu oraz instytucję gromadzącą wyjątkowe dzieła sztuki. Większość z nich to: ołtarze, solne żyrandole, pomniki, rzeźby, płaskorzeźby, imponującą kaplica św. Kingi. Na ścianach znajdują się liczne płaskorzeźby przedstawiające sceny z Nowego Testamentu (np. Ostatnią Wieczerzę) wykończone i zdobione wydobywanym tu surowcem.
 |
 |
 |
 |
| fot.5 Ostatnia-wieczerza-Kopalnia-soli-Wieliczka |
fot.6 Kaplica Świętej Kingi |
fot.7 Komora Kazimierza Wielkiego |
fot.8 jedna z sal konferencyjnych |
Nie będzie jednak przesadą, gdy zestawimy tureckie miasto z polską Kopalnią Soli „Wieliczka”. Historia kopalni sięga XIII wieku, w którym to wybudowano pierwszy szyb górniczy, ale dzieje eksploatacji źródeł solnych na tych ziemiach sięgają już czasów prehistorycznych.
Do dziś oba podziemne miasta – „Wieliczka” oraz Derinkuyu są przykładami wyjątkowego dziedzictwa historycznego oraz kulturowego, to miejsca niezwykłe – ukryte przed światem, pełne tajemnic i legend. Miejsca, w którym dzieje Ziemi nieustannie splatają się z historią człowieka. To także bezcenne zabytki przyrody i techniki.
2. Fleur de Sel w Rio Maior (Portugalia) – co to jest?
fot. 9 - Salinas Rio Maior Portugalia
Fleur de sel oznacza „kwiat soli”. To wdzięczne określenie związane jest z malowniczym ułożeniem kryształów tej soli na powierzchni oceanu, przypominające piękne kwiaty. Powstaje w wysokiej temperaturze, gdy słona woda i ciepłe powietrze doprowadzają do krystalizacji soli na powierzchni oceanu. Z tego względu nazywana jest także owocem słońca, powietrza i wody. Sól zbierana jest ręcznie, za pomocą tradycyjnych narzędzi i przyrządów. Zazwyczaj są to sitka, grabie i łopatki wykonane z drewna. Ważne, by zebrać solne kwiaty zanim zaczną opadać na dno zbiornika.
Sól po procesie krystalizacji, przybiera wygląd niewielkich, solnych kryształów, nazywanych czasem płatkami soli. Zwykle ma biały kolor, lecz zdarza się, że ze względu na działanie alg morskich przybiera barwę różową lub łososiową.
fot. 10 - fluer de sel (kwiat soli, kawior solny)
Fleur de sel nazywana jest także „kawiorem solnym”. Jej zastosowanie w kulinariach jest niezwykle szerokie i warto podkreślić, że jest to prawdziwa uczta dla podniebienia. Kwiat soli bowiem nie jest dodawany bezpośrednio do potrawy w procesie gotowania. Posypuje się nim gotowe danie, na którym rozpuszczają się kryształki soli. Z tego względu mówi się o niej także „sól do solenia palcami”. Jej delikatny i wyjątkowy smak nadaje potrawom charakteru i wyrafinowania. Stosowana jest do przyprawiania mięs, ryb i warzyw, lecz coraz częściej zdarza się, że to właśnie słona nuta Fleur de sel nadaje wyrazisty smak i słodkim deserom. Sól morska zawiera chlor, potas, wapń, sód i siarczany, jest bogata w magnez. Wykorzystuje się ją w medycynie domowej oraz ma szerokie w kosmetyce.
3.Tuz Gölü (czyli jezioro solne) - kopalnia soli kamiennej.
Jezioro Tuz (tur. Tuz Gölü czyli Słone Jezioro) położone w środkowej części kraju, to jeden z największych zbiorników wodnych w Turcji. Wznoszące się na wysokości 905 m n.p.m przez większość roku jest bardzo płytkie - ma ok. 1-2 m głębokości. Ma długość ok. 80 km i szerokość 50 km i przy zasoleniu 33 % należy do najbardziej słonych zbiorników na ziemi. To właśnie stąd czerpie się około 300 tys. ton soli spożywczej, co daje około 60% rocznej produkcji kraju.
Produkcja prowadzona jest techniką parowania polegającą na gromadzeniu się warstwy soli, która krystalizuje się wraz z odparowaniem wody z jeziora w czasie upałów.
Zjawiskowy spacer po dnie tego jeziora, po soli i na boso, grupa słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Białymstoku, wraz z innymi uczestnikami z Włoch i Turcji odbyła 24 maja 2019 r. podczas wycieczki do Kapadocji w ramach międzynarodowego spotkania edukacyjnego projektu KCA w Ankarze.
Rzeczywiście, ziemia i woda, po której stąpaliśmy były solą i solanką. Na prawo, na lewo, z tyłu i przodu, wszędzie wokół, gdzie można było sięgnąć wzrokiem była woda i sól. Minerały pod stopami zmiękczały podeszwy stóp i można było poczuć wolność, relaks i zdrowie. Było to niesamowite przeżycie! Chwilami zdarzało się, że widzieliśmy miraże, czego obiektyw aparatu fotograficznego nie mógł uchwycić. Było to właśnie nic innego jak fatamorgana, złudzenie obecności wody.
fot. 11 - spacer słucchaczy UTW i uczestników projektu CHEST po Jeziorze Tuz Gölü (czyli jezioro solne)
4. Źródło piękności na Litwie
Nad brzegiem rzeki Niemen znajduje się ukryty cel podróży do Druskiennik wszystkich kobiet – źródło nazwane „Źródłem Piękności”. Źródło piękności jest najbardziej słonym źródłem w całych Druskiennikach (w litrze solanki jest ponad 50 gramów soli), a woda pochodząca z niego wykorzystywana jest w SPA do zabiegów upiększających takich jak kąpiele mineralne. „Woda piękności” ma właściwości przeciwzapalne, ale nie powinno jej się za długo przetrzymywać po pobraniu ze źródła, ponieważ szybko traci swoje „magiczno-lecznicze” właściwości. Druskienniki to jedno z najlepszych uzdrowisk klimatycznych i balneologicznych nie tylko na Litwie, ale również w Europie, do którego przyjeżdża, co roku tysiące osób, by pooddychać wyjątkowym „słonym” powietrzem i zanurzyć się w kąpieli borowinowej.
fot. 12 - Muzeum Miejskie Druskienniki
Nad brzegiem jeziora Druskonis leży Biały Dwór, w którym ulokowane jest Muzeum Miejskie. W środku znajdują się ekspozycje ukazujące historię najstarszego kurortu na Litwie, oraz można zapoznać się z tradycjami picia wód mineralnych.
Nazwa Druskienniki związana jest ze źródłami słonej wody, sól po litewsku to druska, a druskininkai to osoby zajmujące się wydobywaniem soli, której złoża znajdują się pod miasteczkiem.
Ciekawostka historyczna: W 1772r. państwo polsko-litewskie utraciło kopalnie soli w Polsce w wyniku rozbiorów. Zasobnymi w sól źródłami druskiennickimi zainteresował się dwór królewski. Król Polski i Wielki Książę Litewski Stanisław August Poniatowski rozkazał zbadać wszystkie znajdujące się na terenie kraju słone wody. Po zbadaniu źródeł okazało się, że pochodząca z nich woda nie nadaje się do produkcji soli spożywczej, jednak jej skład chemiczny jest bardzo podobny do składu chemicznego znanych w Europie wód mineralnych, używanych do celów leczniczych a Król Stanisław August Poniatowski dekretem z 20 czerwca 1794 roku ogłosił Druskienniki miejscowością leczniczą.
Kilka km od Druskiennik leży Dworek „Česnulių Sodyba”. Jest to miejsce, najbardziej słone” w całych Druskiennikach i okolicy. We dworku można zobaczyć dzieła wykonane z soli, spróbować stworzyć coś samemu podczas „słonych warsztatów” oraz warto zajrzeć też do pracowni artysty i zobaczyć, jak rzeźbi się w kryształach solnych.
fot. 13 - słone warsztaty w Dworku „Česnulių Sodyba
6."Bożonarodzeniowa Wioska" Marinhas do Sal” w Rio Maior (Portugalia) i
Szopki Krakowskie w Polsce
Tradycje portugalskie: szopki z soli
Podczas świąt Bożego Narodzenia aż do dnia Trzech Króli na przedmieściach portugalskiego miasta Rio Maior odwiedzać można "bożonarodzeniową wioskę" - Marinhas do Sal. Prezentowane są w niej od ponad 100 lat szopki z soli. Podczas wszystkich grudniowych weekendów w Marinha do Sal odbywają się zarówno pokazy przyrządzania słonych potraw, jak i różne akcje informacyjne, szkolenia z zakresu przyrządzania deserów na bazie soli, a także wykłady na temat znaczenia soli i sposobów wydobycia. Sól jest największym mineralnym bogactwem regionu w środkowej Portugalii, w którym leży Rio Maior. Solne szopki (co roku około 30 – tu) usytuowane są pomiędzy starymi drewnianymi domami, które niegdyś zamieszkiwali pracownicy firm pozyskujących sól. Wykonane z soli sceny bożonarodzeniowe, są dekorowane drewnem i mchem.
fot. 14 - solne szopki w Bożonarodzeniowej wiosce " Marinhas do Sal” w Rio Maior
Tradycje polskie: Szopki Krakowskie
Zwyczaj budowania szopek bożonarodzeniowych jest również żywo kultywowany w Polsce. Do Polski tradycja szopek trafiła prawdopodobnie za sprawą zakonników bernardynów pod koniec XIII wieku. Najbardziej znane są szopki krakowskie. Szopki krakowskie to prawdziwe dzieła sztuki rękodzielniczej. Związane są niepodzielnie ze świętami Bożego Narodzenia. Są przepiękne i jedyne w swoim rodzaju! Smukłe, wielopoziomowe, bogato zdobione… Charakteryzuje je nagromadzenie zminiaturyzowanych, fantazyjnie ze sobą połączonych elementów odzwierciedlających zabytkową architekturę Krakowa: Kościół Mariacki, Wawel, Sukiennice czy Barbakan. Bohaterowie szopek należą zazwyczaj do dwóch splatających się światów: biblijnego, przedstawiającego narodziny Jezusa i świeckiego, nieustannie zmienianego oraz aktualizowanego. Dziś w szopkach znajdziecie zarówno postaci historyczne, jak i współczesne. Ich bohaterowie wywodzą się też z folkloru i legend krakowskich
Tradycja budowy krakowskich szopek 29 listopada 2018 r. trafiła na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
fot. 15, 16 - szopki krakowskie
Jest to zaledwie kilka wspólnych cech dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego krajów Polski, Litwy, Portugalii i Turcji, uczestników Projektu „Cultural and nature Heritage is European Strenght and Treasure” w języku polskim „Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze to europejska siła i skarb”.
Opracowała Jadwiga Barcewicz
Źródła:
1. https://pl.wikipedia.org/wiki/
2. https://www.google.com/search?q=szopki+krakowskie+tradycja
3. https://www.google.com/search?q=szopki+solne++rio+maior
4. https://www.google.com/search?q=wieliczka+obrazy
5. https://www.google.com/search?q=4.%09Tuz+G%C3%B6l%C3%BC+(czyli+jezioro+solne)++-
+kopalnia+soli+kamiennej.
6. https://www.google.com/search?q=2.%09Derinkuyu+%E2%80%93+podziem
ne+miasto+w+Turcji
7. fot. Jadwiga Barcewicz
| |
